Umut Tüneli: Savaşın Hayatta Kalma Yolu

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Talihsiz şartların bir ortaya getirdiği, umulmadık şeylerin bulunduğu bir liste.

49 yaşındaki Edis Kolar “Silahlar, besin, ilaç, yakıt, yüksek voltajlı elektrik, telefon kablosu ve insan” diye sayıyor ve devam ediyor;

“Askerler, siviller, yaralılar, bazen ölenler bile..”

“Bu genişlik ve yükseklikteki bir tünelde geçebilecek her şey geçti burdan. Kuşatma altındaki Saraybosna’ya açılan tek kapıydı.

Kolar, 1993’te büyükanne ve büyükbabasının konutlarının çabucak altında inşa edilen ve “Umut Tüneli” diye bilinen Saraybosna Tüneli’nden bahsediyor.

1990’lı yıllarda 100 binden fazla kişinin ömrüne, 2,3 milyon kişinin de konutlarından olmasına yol açan Balkanlar’daki etnik çatışma Bosna Savaşı’nın en şiddetli devriydi.

1990’ların başında Yugoslavya’nın parçalanması sırasına, ülkenin etnik manada en çok çeşitlilik bulunan yeri olduğundan Bosna Hersek en büyük darbeyi aldı.

Bosna Hersek’te yaşayan Bosnalı Müslümanlar, Sırplar ve Hırvatlar’ın yıllar süren şiddetli çatışmalarından sonra, 1995’te Batılı ülkeler tarafından bir ateşkes empoze edildi ve Yugoslavya 1999’da resmen parçalandı.

Bosna Savaşı sırasındaki dört yıl boyunca, Bosna Hersek’in başşehri Saraybosna kuşatma altında tutuldu.

20. yüzyıl çağdaş Avrupa tarihindeki en uzun kuşatmaydı. Nazilerin İkinci Dünya Savaşı sırasındaki Leningrad kuşatması 872 gün sürmüştü.

Bir metre genişliğinde, 1,7 metre yüksekliğinde ve 800 metre uzunluğundaki Umut Tüneli, o devir kentte yaşayan 400 bin kişinin tek hayatta kalma umuduydu. Tünelle silah, gereç ve beşerler taşınıyordu.

Mart-Haziran 1993 ortasında inşa edilen tünelle, Sırp güçleri tarafından büsbütün kuşatılan kentin, Saraybosna Havaalanı’nın BM tarafından denetim edilen başka yanıyla temas kurması amaçlanıyordu.

İnşasından evvel kente kente tek giriş çıkış, Saraybosna Havaalanı’nın pisti üzerindendi ve keskin nişancı ateşi altında olduğundan, hayli da riskliydi.

Bugün yepyeni halinden 20 metrelik bir kısım geriye kaldı. Müzede turistler, tünelin bir benzerinden geçebiliyor. Lakin tekrar de hala Bosna Hersek’te en çok ziyaret edilen müzelerden biri.

Mükemmel pozisyon

Edis Kolar, konutunun altında bir tünel inşa edilirken 8 yaşındaydı.

“Savaşın başında, konutumuz meskun mahalin sonunda olduğundan, mahallede vurulan birinci mesken olmuştu. Birebir vakitte havaalanına en yakın konuttu ve kenti Bosnalı Müslümanların denetimindeki özgür bölgelerle bağlayacak bir tünelin üretimi için en uygun yerdi.”

Sırp topçusunun meskenlerine ateş açmasından sonra, babasıyla birlikte orduya katılmaya karar verdi. Tünelin inşası, onlar yokken başlamıştı.

Tünelin kazılması dört aydan biraz uzun sürdü ve yaklaşık 300 kişi inşaatı tamamlamak için gece gündüz çalıştı.

Edis, büyükanne ve büyükbabasının savaşın tamamını tünelin yanındaki konutta geçirdiğini söylüyor.

Tek bir odada yaşıyorlardı ve büyükannesinin ismini alan “Büyükanne Sina Odası” müzede ziyaret edilen yerlerden biri.

Bugün aile tekrar birebir bölgede, yakındaki bir meskende yaşıyor ve Edis müzede onursal kuratör olarak çalışıyor.

“Artık doğduğum evmiş üzere gelmiyor bana” diyor, “Bugün işe gittiğim yer oldu.”

‘Var olmayan tünel’

Müzedeki turist rehberlerinden Midhat Karic, Umut Tüneli’nin “var olmayan tünel” ismiyle anıldığını söylüyor.

Bugün turistlere açık olan tünelin kopyasından geçerken, Midhat savaş sırasında yaşadığı ferdî travmasından bahsediyor.

Midhat Karic, meskenlerinin “özgür bölgede” olduğunu ve kuşatma sırasında kanser olan annesinin Saraybosna’daki hastaneye götürülmesi gerektiğini anlatıyor.

“Kent dışında yalnızca yaralıları tedavi edebilen klinikler vardı ancak önemli bir sıhhat rahatsızlığınız olduğunda, kentin içine gitmeliydiniz…

“Ben de annemi tünelden Saraybosna’ya götürdüm. Birkaç ay sonra vefat etti ve cenazesini birebir tünelden konuta geri götürüp, toprağa verdik.”

Midhat’ın kendisi de savaşın sona ermesine iki ay kala yaralandıktan sonra yaralı olarak tünelden geçirildi.

“Kolumdan ve bacağımdan yaralanmıştım. Bir el otomobiline koyup, Saraybosna’daki hastaneye götürdüler. Alçılarımdan biri duvara çarptı. Çok acıdığını hatırlıyorum. Kolumu kaybedeceğimi sandım.”

“Ama sonuçta şanslıydım. Ordudaki iki arkadaşım o çatışmada öldüler. Tek ben sağ kaldım.”

Tünelde şartlar her vakit rahat değildi. Sık sık yeraltı sularıyla kaplanıyor ve su düzeyi bele kadar geliyordu.

Dar ve küçüktü, kablolar, yakıt boruları ve elektrik aygıtları vardı.

Midhat “O kadar dardı ki, pasajlardan kimin nasıl geçeceğini dikkatli bir biçimde hesaplamamız gerekiyordu” diyor.

Ama tekrar de savaş sırasında hayati ehemmiyetteki bri geçitti ve tüneli yalnızca halk değil, bağımsız Bosna Hersek’in birinci Cumhurbaşkanı Aliya İzzetbegovic de kullanmıştı.

Midhat “Yaşlı olduğudan koltuğuna otururdu. Biz de koltuğu otomobile koyup, tünel boyunca iterdik” diye hatırlıyor.

Yeşil, kareli bir battaniyeyle örtülü koltuk, bugün hala Umut Tüneli müzesinde sergileniyor.