Azerbaycan-Ermenistan ikili mutabakatında mutabakat

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Prof. Dr. Yıldız Deveci Bozkuş, Azerbaycan-Ermenistan ortasında yapılan son görüşmeyle ek hususlarında mutabakata varılan “Barış ve Devletlerarası Alakaların Kurulmasına Ait İkili Anlaşma” taslağının taraflar, Türkiye ve global aktörler için değerini ???????AA Tahlil için 3 soruda kaleme aldı.

“Barış ve Devletlerarası Bağlantıların Kurulmasına Ait İkili Anlaşma” ne manaya geliyor?27-29 Haziran tarihleri ortasında Azerbaycan ve Ermenistan Dışişleri Bakanları, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Virginia eyaletinde kıymetli bir görüşme gerçekleştirdi. 3 gün süren görüşmelerin temeli mayıs ayında atılmıştı. Yapılan son görüşme ile “Barış ve Devletlerarası Bağların Kurulmasına Ait İkili Anlaşma” taslağının ek unsurlarında taraflar ortasında bir mutabakata varıldığı açıklandı. Görüşme, bölgede taraflar ortasında kalıcı bir barışın sağlanması konusunda artık somut bir ilerlemenin sağlandığını göstermesi açısından kıymetli.

Öte yandan imzalanan mutabakat birebir vakitte Rusya’nın bölgedeki tarihi bağları ile gücünün artık sarsılmaya başladığının da kıymetli bir sinyali olarak bedellendiriliyor. Çünkü Karabağ Savaşı’nın akabinde Rus barış gücünün taraflar ortasında kalıcı bir barışı sağlayamaması Azerbaycan-Ermenistan ortasında önemli kahırlara neden olmuştu. Ayrıyeten Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in Ukrayna savaşı nedeniyle sarsılan imajı ve son olarak Rus paralı asker kümesi Wagner’in Moskova’ya ilerleyişi de ABD ve Batı dünyasına bölgede daha etkin bir rol alma konusunda değerli bir fırsat sunmuş üzere görünüyor. Bu nedenle bu mutabakat hem taraflar ortasında kalıcı barışın sağlanması konusunda hem de Rusya’ya yönelik içerdiği bildiriler açısından kritik bir ehemmiyete sahip. Mutabakat Güney Kafkasya’nın son periyotta artan stratejik ehemmiyetinin ve bölgenin artık Rusya’nın “arka bahçesi” olarak görülemeyeceğinin sinyalini veriyor.

Anlaşmanın ABD, Rusya ve Çin açısından kıymeti nedir?Bu muahede ABD’nin Karabağ Savaşı’nda sürecin dışında kalmış olmanın verdiği rahatsızlıkla bölgede değerli adımlar atmaya uğraş ettiğini ve ilerleme kaydettiğini göstermesi açısından kıymetli. ABD üzere Batı dünyasında da bu konuda önemli bir eforun sarf edildiği ve sıklıkla görüşmelere mesken sahipliği yapıldığı biliniyor. Görüşmelerin neredeyse periyodik olarak ABD, Batı ve Rusya ortasında rutin bir hal aldığı dahi söylenebilir. Çünkü son olarak tarafların mayıs ayında Washington’da bir ortaya gelmesinin ardından mayıs sonunda Rusya öncülüğünde adeta bir misilleme görüşmesi gerçekleştirilmişti. Bu nedenle kelam konusu mutabakatın bir bakıma ABD ile Rusya ortasında karşılıklı birtakım bildiriler içerdiği de söylenebilir. Çünkü Karabağ’ın işgalden kurtarılması ile ABD’nin barışçıl siyasetleri ortasında bir korelasyon göze çarpmaya başladı. Wagner’in Rusya’ya yönelik attığı adımların Rusya’nın elini zayıflattığı bir periyotta ABD’nin bölge ile yakından ilgilenmesi tıpkı vakitte Putin’e yönelik bir bildiri da içeriyor. ABD idaresinin bölge ülkelerine adeta Putin’in bölgeye getiremediği kalıcı barışı kendisinin getireceğini vadettiği de söylenebilir.

Ayrıca ABD bu üçlü antlaşma ile bir bakıma bölgede başta Rusya olmak üzere Çin ve İran’a da bir bildiri vermeye çalışıyor. ABD’nin bu tavrıyla İran ve yeni periyotta yüzünü “Bir Jenerasyon Bir Yol Projesi” ile bu bölgeye çeviren ve Kafkas ülkelerini bu projeye dahil eden Çin’e karşı da bir ileti verdiği görülüyor. Çin bilhassa Azerbaycan’ın sahip olduğu güç kaynakları, Gürcistan ve Ermenistan’ın pozisyonu ile bu bölgenin “Bir Jenerasyon Bir Yol Projesi” projesi için taşıdığı hayati ehemmiyetinin farkında. ABD ise Türkiye’nin bilhassa de “Orta Koridor”da yer alan bir ülke olarak stratejik pozisyonunun da farkında olduğundan bölgede bir kutuplaştırma siyaseti izliyor. Böylelikle ABD, Güney Kafkas devletlerini barış antlaşmalarıyla yanına çekmeye itina gösteriyor. Bu durum tıpkı vakitte Güney Kafkasya’daki dinamiklerin hem ne kadar hassas bir yapıya sahip olduğunu, hem de Ukrayna savaşı ve global pek çok gelişmenin adeta “kelebek etkisi” yaratarak bu bölgeyi direkt ve dolaylı ne oranda etkileyebildiğini de ortaya koyuyor.

Görüşmenin Türkiye-Azerbaycan ilgileri açısından değeri nedir? 44 günlük Karabağ Savaşı’nın akabinde Türkiye-Azerbaycan ilgilerinde de yeni bir devir başladı ve bu alakalar Şuşa Beyannamesi ile tarihi bir tepeye taşındı. Şuşa Beyannamesi askeri, eğitim, kültür, ticari, savunma ve daha pek çok alanda iki ülke münasebetlerinde hem işbirliğini hem de ittifakı içermesi hasebiyle kritik ve stratejik bir ehemmiyete sahip. Bu nedenle ABD yeni periyotta hem Türkiye’nin Güney Kafkasya’da artan değerini yakından takip ediyor hem de bölgede Rusya’nın gücünü zayıflatmak ismine Güney Kafkas devletleriyle yakından ilgileniyor.

Türkiye’nin Azerbaycan ile bu derece yakınlaşması ve Şuşa Beyannamesi ile artan stratejik müttefikliği de ABD’yi derinden kaygılandırıyor. Çünkü ABD bölgede bir NATO ülkesi olarak Türkiye’nin ABD’den bağımsız hareket etmektense kendisinin yanında yer almasını bekliyor. ABD ayrıyeten Kafkasya’da Çin, Rusya ve İran’a karşı NATO ülkeleri üzerinden geniş bir ittifak oluşturmaya çalışıyor ve bu ittifakı genişletme ve güçlendirme gayesiyle hareket ettiği için de Türkiye’yi yanında görmek istiyor.

Türkiye ise ABD öncülüğünde bir ittifakta yer almaktansa kendi politik kararları çerçevesinde bölge ile olan tarihi, kültürel ve siyasi bağları nedeniyle bağımsız adımlar atma niyetinde. Bu nedenle Ermenistan’la olağanlaşma konusunda tabiri caizse kendi göbeğini kendi kesmeye çalışıyor. Geçmişte ABD ve Batı dünyasının yer aldığı Zürih protokollerinin hayata geçirilemediği de göz önünde bulundurulduğunda bu kararın ne kadar isabetli olduğu unutulmamalı. Fakat global ölçekte yaşanan birtakım gelişmeler de hala Türkiye-Ermenistan münasebetlerinde kilit bir role sahip. Çünkü Karabağ Savaşı’nın akabinde Türkiye’nin yalnızca Azerbaycan’la değil tıpkı vakitte Türk dünyası ile olan bağlantılarında de kıymetli adımlar atılmaya başlandı ve Zengezur Koridoru’nun açılmasıyla bu adımlar bilhassa de Türk dünyası ile bağlar noktasında daha üst düzeye taşınacak. ???????

[Prof. Dr. Yıldız Deveci Bozkuş, Ankara Üniversitesi Öğretim Üyesidir.]

Makalelerdeki fikirler, müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.